ΞΑΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ; ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ ΘΑ ΚΡΙΝΟΥΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΡΝΤΟΓΑΝ

Το κλειδί για την επανέναρξη ενός γύρου διαπραγματεύσεων δεν είναι «να ξεκινήσουμε από εκεί που μείναμε», όπως υποστηρίζει ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης. Αν είναι έτσι, γιατί φύγαμε; Ούτε βεβαίως η τ/κ θέση περί αναγνώρισης εκ των προτέρων δύο κρατών είναι ικανοποιητική και κυρίως τίμια.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα στη διαχείριση του Κυπριακού από γενέσεώς του ήταν η διγλωσσία των ηγετών. Δημοσίως από την περίοδο Σπύρου Κυπριανού έως και σήμερα επαναλαμβάνεται σταθερά η θέση ότι «επιθυμούμε διακαώς λύση του Κυπριακού με βάση τα ψηφίσματα του ΟΗΕ». Κάθε φορά, ωστόσο, που η ε/κ πλευρά κλήθηκε σε μια ουσιαστική διαπραγμάτευση (Αμερικανοκαναδικό σχέδιο, σχέδιο Γκάλι, σχέδιο Ανάν, Συγκλίσεις Ντάουνερ, πλαίσιο Γκουτέρες) δεν έδειξε ιδιαίτερα έτοιμη να προχωρήσει μέχρι τέλους.

Ειδικά μετά το 2004 όταν απέρριψε με ποσοστό 76% το σχέδιο Ανάν, σε αντίθεση με τη θετική ψήφο των Τουρκοκυπρίων (65%), ξεκίνησε διεθνώς να κλιμακώνεται και μια κριτική εναντίον της. Οι Ε/Κ κατηγορήθηκαν ότι δεν ξέρουν τι θέλουν, ότι δεν υπάρχει η πολιτική βούληση για λύση, ότι εκμεταλλεύθηκαν την ένταξή τους στην ΕΕ για να κρατήσουν τους Τ/Κ σε απομόνωση και κυρίως για να μπλοκάρουν την εμβάθυνση των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας. Αν η Τουρκία, υποστηρίζουν διάφοροι Ευρωπαίοι διπλωμάτες, είχε πιο καθαρό λόγο στο Κυπριακό, αν ήταν λιγότερη άπληστη, αν απέφευγε τις απειλές και τους οθωμανικούς λεονταρισμούς θα μπορούσε άνετα τα τελευταία χρόνια να πετύχει μέχρι και την αναγνώριση ενός κράτους στον βορρά.

Ο μετρ

Η αδυναμία του τουρκικού κατεστημένου να σταματήσει να προκαλεί ανασφάλεια στους Ελληνοκύπριους επέτρεψε στους πολιτικούς να κρύβονται πίσω από κάποιους λογικούς, αλλά και παράλογους φόβους. Οι οποίοι δικαιολογούνται περισσότερο κάθε φορά που η Άγκυρα αποδεικνύει ότι κυρίαρχή της έγνοια δεν είναι η διασφάλιση των Τουρκοκυπρίων, αλλά τα δικά της συμφέροντα στην περιοχή. Από την άλλη, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, κάθε φορά που η Τουρκία προσήλθε σε διάλογο, έκανε σημαντικά ανοίγματα. Το 2004 απομάκρυνε τον διαφωνούντα Ραούφ Ντενκτάς και συζήτησε λύση ΔΔΟ. Στο Κραν Μοντανά το 2017 δεν αρνήθηκε να βάλει στο τραπέζι την κατάργηση των εγγυήσεων του 1960, γεγονός που επέτρεψε στον Αντόνιο Γκουτέρες στην έκθεσή του, και παρά το αδιέξοδο, να κάνει λόγο για τον εποικοδομητικό της ρόλο στο Κυπριακό.

Παίζοντας με τις ελπίδες και τους φόβους των Ε/Κ, ο Νίκος Αναστασιάδης αναδείχθηκε σε μετρ της διγλωσσίας στο Κυπριακό και το 2004 και το 2017. Το ίδιος παιχνίδι έπαιξε και στις προεδρικές. Το 2013 εν μέσω οικονομικής κρίσης εξελέγη ως «Πρόεδρος λύσης του Κυπριακού». Η λύση θα έφερνε ανάπτυξη σε όλους. Το 2017 εγκατέλειψε το τραπέζι των διαπραγματεύσεων στο Κραν Μοντανά και το 2018 επανεξελέγη για να αποτρέψει μαζί με τον Νίκο Κοτζιά τη «λιβανοποίηση της Κύπρου». Τα ιδιωτικά συμφέροντα κάποιων δεν συμβάδιζαν με τη λύση, αφού οι Τ/Κ δεν έπρεπε να μπουν και να μοιραστούν την πίτα των διαβατηρίων και των πύργων. Ολοκλήρωσε τη θητεία του μιλώντας για λύση δύο κρατών, ενώ από το 2021 μας προέκυψαν και οι προτάσεις του Ερσίν Τατάρ περί κυριαρχικής ισότητας.

Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης αμέσως μετά την εξαγγελία της υποψηφιότητάς του και 7 μήνες μετά την εκλογή του δημοσίως δηλώνει έτοιμος για επανέναρξη των συνομιλιών από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά. Επί της ουσίας δεν είναι ξεκάθαρο αν αποδέχεται και τα 6 σημεία του πλαισίου Γκουτέρες. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, «δεν έπεισε τον απεσταλμένο του ΟΗΕ κ. Γιέτζια, κατά το πρόσφατο ταξίδι του στην Κύπρο, ότι είναι έτοιμος για μια τελική διαπραγμάτευση». Ούτε ήταν σε θέση να εκφέρει άποψη για τους όρους εντολής του απεσταλμένου του γενικού γραμματέα. Πώς να πείσει όταν συνεχώς επιβαρύνει το κλίμα; Την ίδια ώρα που ζητά επανέναρξη διαλόγου και διορισμό απεσταλμένου του ΟΗΕ, στα οδοφράγματα η Κυπριακή Δημοκρατία έχει μετατρέψει την πράσινη γραμμή σε σκληρό σύνορο, εφαρμόζει ελέγχους για τα καύσιμα και ταλαιπωρεί χιλιάδες πολίτες παρά την ξεκάθαρη γνωμάτευση της Κομισιόν. Ταυτόχρονα προβλήματα τα οποία έχουν να κάνουν είτε με την καλύτερη λειτουργία ή και τη διάνοιξη άλλων οδοφραγμάτων (Πύλα – Κόκκινα – Αθηένου) δεν προχωρούν όχι με ευθύνη μόνο του τουρκικού στρατού, αλλά και λόγω αγκυλώσεων της ε/κ πλευράς. Για παράδειγμα, ο δρόμος Άρσους – Πύλας που θέλησαν να διανοίξουν οι Τ/Κ παρουσιάστηκε από την ε/κ πλευρά ως «στρατιωτική επέλαση στη νεκρή ζώνη με ταυτόχρονη δημιουργία στρατηγικού πλεονεκτήματος για την κατάληψη της Λάρνακας και του αεροδρομίου σε περίπτωση εχθροπραξιών»!

Στον κόσμο

Πρόκειται για μια θλιβερή ανακύκληση. Όλες οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί που εγείρονται θυμίζουν τους χειρισμούς Τάσσου Παπαδόπουλου μερικούς μήνες πριν τα δημοψηφίσματα του 2004: Επιστολή στον Κόφι Ανάν για επιτάχυνση της πρωτοβουλίας του, προθυμία για έναρξη διαλόγου, αποδοχή χρονοδιαγραμμάτων και επιδιαιτησίας αλλά στο τέλος σαμποτάρισμα των συνομιλιών και απόρριψη μετά δακρύων.

Η κατάληξη του Κραν Μοντανά το 2017 επιτρέπει σε κάποιους να επιχειρηματολογούν ότι οι Ε/Κ δεν συζητούν σοβαρά τη λύση ομοσπονδίας, την οποία όπως υποστηρίζουν έχουν απορρίψει από το 2004. Υπό αυτές τις συνθήκες και όσο περνά ο καιρός, κάποια επιχειρήματα και προϋποθέσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς άρχισαν να ηχούν λογικά και ρεαλιστικά τόσο στα Ηνωμένα Έθνη όσο και στην ΕΕ.

Σαφέστατα και η θέση της τουρκοκυπριακής πλευράς περί κυριαρχικής ισότητας όπως τίθεται, δηλαδή εκ των προτέρων αναγνώριση δύο κρατών, δεν γίνεται αποδεκτή από κανέναν, ωστόσο αν κυριαρχική ισότητα σημαίνει πολιτική και νομική διασφάλιση των Τουρκοκυπρίων εντός ενός ομοσπονδιακού κράτους τότε όλοι το συζητάνε. Αυτή τη διευκρίνιση αναμένει ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες στη συνάντηση που θα έχει στη Νέα Υόρκη με τον Ταγίπ Ερντογάν. Αναλόγως απαντήσεως θα κριθεί εάν θα πραγματοποιηθεί μια τριμερής στη Νέα Υόρκη και αν θα προκύψει νέος γύρος διαπραγματεύσεων. Ο Γιέτζια πάντως στην Άγκυρα δεν εισέπραξε καμία διάθεση για άμεση έναρξη διαπραγματεύσεων. Οι Τούρκοι επιμένουν στο θέμα της κυριαρχικής ισότητας.

Τα αιτήματα των Τ/Κ

Η κυριαρχική ισότητα με βάση δηλώσεις Τούρκων και Τ/Κ πολιτικών αλλά και διευκρινίσεων του Τ/Κ διαπραγματευτή Ολγκούν θα μπορούσε να επιμερισθεί σε μια σειρά τ/κ αιτημάτων που κατά την άποψή τους θα θωρακίσουν την αξιοπιστία και την έκβαση των διαπραγματεύσεων, ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Το θέμα αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει και η ε/κ πλευρά. Τι θα μπορούσε να συνιστά η κυριαρχική ισότητα σε έναν νέο γύρο διαπραγματεύσεων;

1. Σε περίπτωση μιας νέας δήλωσης παρόμοιας με αυτής του 2014 που υπέγραψαν Αναστασιάδης – Έρογλου, η οποία θα ενσωματώνει το πλαίσιο Γκουτέρες και θα συνιστά μια στρατηγική συμφωνία στο Κυπριακό, οι Τ/Κ διεκδικούν πιο ισχυρές διατυπώσεις σε σχέση με την πολιτική τους ισότητα. Επιθυμούν να απομακρυνθούν περαιτέρω από διατυπώσεις εποικοδομητικής ασάφειας οι οποίες επιτρέπουν ταυτόχρονη διατήρηση όρων όπως μετεξέλιξη και παρθενογένεση. Πιθανόν να επιδιώξουν διατυπώσεις περί «έμφυτων δικαιωμάτων» των Τ/Κ ως παρακαταθήκη για τη συνέχεια.

2. Κυριαρχική ισότητα για τους Τ/Κ θα μπορούσε να σημαίνει κάτι πρακτικό και συνάμα ουσιαστικό σε περίπτωση νέας αποτυχίας ενός νέου γύρου συνομιλιών. Οι Τ/Κ επιμένουν ότι πρέπει να υπάρξει διέξοδος για τους ίδιους σε περίπτωση που μία ακόμα συμφωνία απορριφθεί, όπως έγινε το 2004 στο δημοψήφισμα από τους Ε/Κ. Το 2004, λένε οι Ε/Κ, ψήφισαν «Όχι», αλλά συνέχισαν να έχουν κράτος το οποίο μάλιστα έγινε και μέλος της ΕΕ. Οι Τ/Κ ψήφισαν «Ναι» στο σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών και παρέμειναν ψευδοκράτος. Βεβαίως υπάρχει και αντίλογος. Αν οι Τ/Κ σε περίπτωση νέας αποτυχίας θα έχουν δικαίωμα αναγνώρισης, διότι περί αυτού πρόκειται, γιατί να είναι εποικοδομητικοί; Και γιατί οι Ε/Κ να μπουν σε έναν νέο γύρο υπό εκβιασμό, αν και βεβαίως αυτό το επιχείρημα μετά το 2004 και το 2017 δεν είναι τόσο ισχυρό όσο ακούγεται.

3. Αυτό που ηχεί πιο «λογικό», αν η κυριαρχική ισότητα σημαίνει δικαίωμα αυτοδιάθεσης για μια κυρίαρχη τ/κ κοινότητα, είναι αυτό να ισχύσει ως ένα εν δυνάμει δικαίωμα μετά την επίτευξη και λειτουργία μιας λύσης ομοσπονδίας. Ένα δικαίωμα το οποίο θα μπορούσε να ασκηθεί π.χ. μετά από 5 χρόνια συμβίωσης και εφόσον όλοι κατατείνουν στο ότι δεν υπάρχει διάθεση ούτε δυνατότητα συνύπαρξης. Εν τοιαύτη περιπτώσει, μέσα από μια συντεταγμένη διαδικασία που θα έχει συμφωνηθεί θα μπορούσαν είτε οι Ε/Κ είτε οι Τ/Κ να αποχωρήσουν ειρηνικά και βελούδινα. Κανένας δεν πρέπει να είναι υποχρεωμένος να παραμείνει σε ένα κράτος εάν δεν το επιθυμεί, κάτι το οποίο ισχύει π.χ. στη Μεγάλη Βρετανία, όπου η Σκωτία ή η Ουαλία με ένα δημοψήφισμα μπορούν να αποχωρήσουν. Διάφορες απαγορεύσεις του τύπου απαγορεύεται η απόσχιση ή η ένωση με άλλο κράτος όπως προνοούσε η Συνθήκη της Ζυρίχης του 1960 κατέρρευσαν σαν χάρτινος πύργος το 1963. Ούτως ή άλλως αυτό το δικαίωμα απόσχισης, αν οι Τ/Κ γίνουν πλήρες μέλος της ΕΕ και με βάση την απάντηση που πήρε η Καταλωνία όταν ζήτησε απόσχισή της από την Ισπανία, είναι περισσότερο θεωρητικό παρά ουσιαστικό, ή τέλος πάντων δεν μπορεί να ασκηθεί με επιπολαιότητα.

Εν ολίγοις, το κλειδί για την επανέναρξη ενός γύρου διαπραγματεύσεων δεν είναι «να ξεκινήσουμε από εκεί που μείναμε», όπως υποστηρίζει ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης. Αν είναι έτσι, γιατί φύγαμε, ενώ ο Τσαβούσογλου ζητούσε να κληθούν οι Πρωθυπουργοί των εγγυητριών δυνάμεων; Γιατί μετά το Κραν Μοντανά και ο Νίκος Αναστασιάδης και ο Νίκος Χριστοδουλίδης, με μαέστρο τον Νίκο Κοτζιά, μας παρουσίασαν το πλαίσιο Γκουτέρες ως καταστροφή; Ούτε βεβαίως η τ/κ θέση περί αναγνώρισης εκ των προτέρων της κυριαρχικής ισότητας είναι αποδεκτή. Το σχέδιο Γκουτέρες έξι χρόνια μετά μάλλον δεν φτάνει, ούτε αρκεί για να επανεκκινήσει ο διάλογος. Ούτε βεβαίως η τουρκική θέση περί κυριαρχικής ισότητας, όπως διατυπώνεται, είναι μια ώριμη πρόταση για επανέναρξη μιας διαπραγμάτευσης που θα επανενώσει τη χώρα μας. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου αλλού και σίγουρα δεν εκπροσωπείται ούτε περιγράφεται μέσα από τακτικισμούς.

Μάλλον είμαστε ακόμη μακριά από μια υπεύθυνη διαπραγμάτευση. Σε πρώτη ζήτηση είναι η εξεύρεση υπεύθυνων ηγετών.