ENGLISH (İNGİLİZCE) ΕΛΛΗΝΙΚΑ (YUNANCA)
Cumhurbaşkanı, Crans-Montana’da kaldığımız yerden devam etmemiz gerektiğini defalarca dile getirmiştir. Ancak bu pozisyonun tam olarak ne anlama geldiğini açıklamaya hiç niyetli görünmemektedir.
Cumhurbaşkanı Hristodulidis Kıbrıs sorununun çözümü için ne kadar hazır? Gerçek şu ki, bitmek bilmeyen kamuoyu açıklamaları, görüşmelere katılmaya istekli olduğunu gösteriyor. Ancak gerçek bir çözüm için, yani oturup son ayrıntıları tartışmak için hazır olmadığı açık. Henüz değil. Aynı durum, Ankara’yı ziyaret eden ve oradan en azından Erdoğan ile mutlak bir sözlü uzlaşı sağlamadan ayrılmayı başaran Tufan Erhürman için de geçerli. Yeni Kıbrıslı Türk lider, seçim öncesinde müzakerelerin derhal yeniden başlatılmasına ilişkin verdiği sözü tutmayı başardı; bunu tabii ki federal bir çözüm için yaptı—bunu açıkça söylemese de—ancak o da şunu çok iyi biliyor: Hiçbir Kıbrıslı Türk lider, Türkiye’nin siyasi desteği olmadan ciddi bir müzakere yapamaz. Ve bu, Kıbrıs sorununun çözümündeki en büyük engeldir. Herkes, Türkiye’nin hem Kıbrıs hem de daha geniş anlamda Doğu Akdeniz’de kendi çıkarlarını gözetmek ve savunmak istediği konusunda hemfikir. Öte yandan, hiç kimse—Kıbrıslı Türkler dahi—bu çıkarların, bir çözümün ardından Kıbrıs Cumhuriyeti’ni Ankara’nın bir alt devletine dönüştürmesini istemiyor gibi görünüyor. Şu anda amaç, Kıbrıs’ın (K/R-K/T) AB ile bağlarını derinleştirmesi, üçüncü dünya olarak sınıflandırılmaktan çok da uzak olmayan devasa bir ülkenin kontrolü altına girmemesi.
Türkiye
Türkiye, şu anda bunu anlamış görünmüyor. Dahası, mevcut siyasi iklim, yapılacaklar listesinin en üst sıralarında Kıbrıs meselesine yer açamıyor. Adil olmak gerekirse, Kıbrıs şu anda—2015-17 yıllarından farklı olarak—daha büyük bir yapbozun parçası, bölgede oynanan büyük jeopolitik poker oyununun bir kartı olarak görülüyor. Bugün Türkiye için en büyük öncelikler şunlardır: Gazze, Suriye sorunu, Ukrayna, AB ile kurmak istediği siyasi ve ekonomik ilişkiler, İran’da bundan sonra olacaklar, Kürtleri yönetmek, yeni Avrupa savunma doktrini SAFE’e katılmak ve tabii ki Donald Trump’ın yeni ve son derece müdahaleci dış politikasını idare etmek. Türkiye, Ukrayna ve Filistin’de garantör güç olmak istiyor, Suriye ve kuzey Irak’ta istikrarın temeli olarak kendini gösteriyor, Katar aracılığıyla Birleşik Arap Emirlikleri’ne etkisini genişletmeye çalışıyor, ve Afrika’da kıskanılacak bir nüfuz elde etti.
Ancak, bölgesel politikasında ciddi zayıflıklar var—özellikle Batı’ya karşı tutumunun ne kadar öngörülebilir olduğu konusunda. Bu tutum, Türkiye’nin Avrupa’nın siyasi ve ekonomik kurumlarına daha fazla entegre olmasını zorlaştırıyor. Yurt içinde demokrasi yetersiz. Erdoğan’ın siyasi muhaliflerinin neredeyse tamamı hapiste ve muhalif medya da baskı altında. Ekonomi makul bir hızda büyüyor (3,5%), ancak enflasyon çok yüksek seviyelerde seyrediyor (2025 için tahmin %34,9 civarında) ve önemli makroekonomik dengesizlikler mevcut: Türk lirası büyük ölçüde değer kaybetti, faiz oranları yüksek ve cari açık (ithalat ve ihracat arasındaki fark) genişliyor.
Kısacası, Türkiye nispeten bölgede bir güç merkezi, ancak hedeflerinin kapsamını gerçekçi anlamda sınırlayan ciddi zayıflıkları var. Orta Doğu’da karşı karşıya olduğu ülkeler: İsrail, Mısır, Suudi Arabistan ve diğer Arap ülkeleri. Batıda: Kıbrıs, Yunanistan-Türkiye ilişkileri, Rusya’ya verdiği destek nedeniyle birçok Avrupa ülkesinin düşmanlığı ve ambargoyu ihlal ederek boru hatları aracılığıyla Batı’ya Rus gazı satması nedeniyle Washington’un öfkesi.
Hristodulidis
Nikos Hristodulidis uluslararası ortamı oldukça iyi okuduğundan, ve Kıbrıs’ın yaklaşan AB başkanlığının öncülüğünde, Kıbrıs lehine bazı dengeleri değiştirebileceğine inandığı gerçekleri sahada yaratmaya çalışıyor.
Onun gözetiminde, Rusya uluslararası alanda dışlanmışken, Kıbrıs Glafkos Klerides’in “biz Batı’ya aitiz” pozisyonunu tamamen benimsemiştir. Kıbrıs artık güvenilir bir AB ortağı ve öngörülebilir bir ABD müttefikidir. Hristodulidis bir adım daha ileri giderek Kıbrıs’ın NATO’ya katılmasını savunmaktadır. NATO üyeliği, Türk garantilerini masadan kaldırdığı için Kıbrıs sorununu da ilgilendiren bir hamledir.
Almanya Başbakanı Merz ile yaptığı görüşmede Kıbrıs Cumhurbaşkanı, Türkiye’ye yönelik bazı halkla ilişkiler dostu açıklamalarda bulunarak, Tayyip Erdoğan’ı Kıbrıs’ta yapılacak Avrupa Konseyi toplantısına davet edeceğini belirtirken, Türkiye ile AB arasında daha fazla işbirliği için bazı koşullar da koydu.
Ancak Nikos Hristodulidis’in yaptığı her şey yeterli değil. Kıbrıs, daha büyük oyuncuların katılımı olmadan jeopolitik gelişmeleri tetikleyecek bir ağırlık veya siyasi etkiye sahip değil. Aynı zamanda, Kıbrıs Cumhurbaşkanı, Kıbrıs müzakerelerinin son aşamasına girmeye hazır olduğuna kimseyi ikna edemiyor, çünkü Crans-Montana’da kaldığımız yerden başlamamız gerektiği şeklindeki açıklamasının tam olarak ne anlama geldiğini açıklamaya hiç istekli olmadığını gösterdi. İkna edici olmak için iki şey yapması gerekiyor:
İlk olarak, tam olarak nerede kaldığımızı açıklaması gerekiyor. Guterres çerçevesini ve bununla ilgili tartışmaları kabul ederse, bunun spesifik anlamları var. Bu, dönüşümlü başkanlık, Kıbrıslı Türklerin siyasi eşitliği ve yönetişime etkin katılımı anlamına gelir. Yani, en azından Kıbrıslı Türk toplumunun temel çıkarlarının söz konusu olduğu konularda, bir Kıbrıslı Türk bakanın oyu anlamına gelir. Crans-Montana’da bu etkili oylamanın hangi konularda geçerli olacağına dair bir karar alınamamıştı. Müzakereciler Mavroyiannis ve Nami tarafından hazırlanan ve 2019’da Berlin’de Anastasiades-Akıncı toplantısında António Guterres’in huzurunda sözlü olarak onaylanan bir listeden bahsediyoruz. Ayrıca, anlaşmazlık durumunda Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı arasında ortak karar alma mekanizması da beklemede kalan konular arasındaydı ve çabalar bir uyuşmazlık çözme mekanizması bulmaya odaklanmıştı. Kıbrıs’taki garantilerin sona ermesi için bir takvim belirlenmesi konusu da henüz karara bağlanmamıştı; bunun geçici bir madde mi olacağı yoksa bir gözden geçirme hükmü mü içereceği belirsizdi. Kıbrıs Rum lideri tüm bunlara hazır mı, yoksa kaldığımız yerden başlamak istediğini söylediğinde sadece süreci mi kastediyor?
İkincisi, gaz boru hatları, elektrik kabloları, üçlü görüşmeler ve 3+1 toplantılar yoluyla Türkiye’yi neredeyse komik denebilecek bir siyasi kuşatma, daha doğrusu izolasyon altına almayı sona erdirmesi gerekiyor. Bunun yerine, Kıbrıs’ın tüm münhasır ekonomik bölgesini (kuzey ve güney) tartışmak üzere Kıbrıslı Türklerin de katılımıyla enerji konularında bir teknik komite kurarak ülkemize daha fazla güvenilirlik kazandırması çok daha ikna edici olurdu. Bu komite aracılığıyla, Türk şirketlerini Kıbrıs münhasır ekonomik bölgesinde sondaj yapmaya davet bile edebiliriz. Aynı zamanda, Kıbrıslı Türkler elektrik tüketicileri olarak denkleme dahil edilirse, kablonun (GSI) uygulanabilirliği hakkındaki tartışmalar çok daha gerçekçi olur. Su sorunu her iki taraf için de çok büyük bir problem olduğundan, su konusunda da bir teknik komite kurulabilir.
Erhürman
Türkiye’nin de onaylaması halinde, Kıbrıslı Türkler de benzer adımlar atabilir. Bir Türk şirketinin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin münhasır ekonomik bölgesinde sondaj yaparken, aynı zamanda Maraş’ı BM idaresi altında olsa dahi Kıbrıslı Rumlara açtığını hayal edin. Ercan Havalimanı’nın uluslararası tanınırlık kazanırken, Cenevre’de sunulan haritaya göre eski Lefkoşa-Mağusa yolu altındaki toprakların Kıbrıslı Rum göçmenlere iade edilmeye başladığını hayal edin.
Kıbrıs sorununun nihai çözümüne dair neredeyse eksiksiz bir tablo çizilebilir. Eksik olan, olayların gidişatını değiştirebilecek adımlar için fikirler. Herkesin EVET oyu vereceği bir referanduma güvenli bir şekilde yönelmek için kademeli olarak (örneğin üç yıl içinde) uygulanabilecek fikirler.
Kıbrıs müzakerelerinin başlamasına yönelik bir umut yoksa—ki görünüşe göre yok—Erhürman, çoğunlukla geçiş kapılarının açılmasını içeren bazı güven artırıcı önlemlerle tatmin olurmuş gibi görünüyor. Mevcut koşullar altında, bu muhtemelen şimdilik tek seçenek.
Bunlar yeterli değil
Güven artırıcı önlemler yararlı olabilir, ancak ne yazık ki olayların gidişatını değiştiremezler. Kabul edilemez olan statükoyu değiştiremezler, Kıbrıs’ın yeniden birleşmesine yol açamazlar. Dünyayı değiştirmek ciddi bir çalışma gerektirir, oyunun kurallarını değiştirecek fikirleri üretecek siyasi iradeye sahip liderler gerektirir. Bölgeyi saran iki savaşın yarattığı kriz ve belirsizlik, hepimiz için büyük tehlikeler arzediyor. Kısacası, küçük resimde kaybolmayı bırakacak liderlere ihtiyacımız var. Ancak şu ana kadar böyle liderlere sahip değiliz. Öyle ki, Politis web sitesi üzerinden sorduğumuz bir sorunun cevaplarına göre, pek çok kişi artık sadece Trump’ın çözüm bulabileceğine inanıyor.
Bu makale ilk defa 16.11.2025 tarihinde yayınlanmıştır.
Kaynak: KIBRIS SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ İÇİN UMUT VAR MI? YALNIZCA “KUTUNUN DIŞINDA” FİKİRLERLE
